BEOCHEIST:DÚIRT AN scríbhneoir, Sam McAughtry: "Má tá fút alt a scríobh, féadfaidh tú é sin a dhéanamh sa bhaile. Ach leabhar? Sin rud eile. Caithfidh tú an baile a fhágaint más mian leat leabhar a scríobh."
Theitheas liom go dtí Gleann Trasna, ceithre mhíle ó dheas ón Teach Dóite i gcroílár Chonamara. Tigh cluthar ar cíos agam, fuinneoga móra, radharc ar Loch Trasna agus ar áilleacht an nádúir. Agus sa tearmann scríbhneora sin thugas faoi scéal Threasa a chríochnú.
Bhíos ag iarraidh le tamall leabhar ficsin a scríobh a thabharfadh léargas ar shaol cailín de chuid an Lucht Siúil agus ar shaol a muintire.
Tá an príomhcharachtar bunaithe ar chailín a chónaíonn thuas an bóthar uainn, cailín eisceachtúil, cailín a leanann an ghile is an gáire í.
Dheineas cur síos ar na daoine agus ar na heachtraí a mhúnlaigh Treasa ón gcéad lá go dtí an lá ar phós sí agus í fós sna déaga. Scéal grá ar chúpla bealach. Ficsean éadrom.
Lá amháin bheannaíos d’fhear a bhí ina sheasamh ag doras a thí. Gaeilge na Mumhan aige. Fuaireas amach ina dhiaidh sin gur John O’Donoghue a bhí ann, údar Anamchara agus Connemara Blues, mar a tharla leabhar filíochta a bhí á léamh agam ag an bpointe ama sin.
Níor bhuaileas leis ina dhiaidh sin ach uaireanta nuair a chínn an solas á mhúchadh ina thigh siúd thart ar uair an mheán oíche, mhúchainn féin an solas. Am stop ag scríbhneoirí! Tamall ina dhiaidh sin bhí John O’Donoghue marbh, sonas na bhflaitheas dá anam.
Chríochnaíos an scéal, é go léir i dtaisce ar an mhearóg chuimhne. An oíche dheireanach sin sheasas ag an doras, na lampaí múchta agam.
Ní raibh rian dá laghad de sholas saorga le feiscint sa ghleann, an spéir dubh breac le réalta Dé, áilleacht neamhghnáthach d’fhear cathrach. Fuacht san aer, tús an gheimhridh. Mé sona sásta tar éis trí sheachtaine a chaitheamh im’ aonar, gan de chomhluadar agam ach focail.
Earrach na bliana seo caite d’fhoilsigh Coiscéim an leabhar faoin teideal Ó Bhreith go Bainis. Ansin thugas faoi leabhar eile, Condemned: Letters from Death Row, ach an uair seo d’fhanas sa bhaile.
Breis is trí bliana ó shin thosnaíos ag scríobh chuig príosúnach ar shraith an bháis sna Stáit Aontaithe.
Fear gorm é Ray, é féin is a mhuintir beo bocht, é ciontach i ndúnmharú, mór-aiféala air as saol daoine eile a lot. D’iarr máthair a íobartaigh ar an mbreitheamh gan breith an bháis a thabhairt ar Ray. Bhí an breitheamh bodhar.
Anois caitheann Ray an lá ar fad, cé is moite d’uair an chloig amháin, ina chillín beag 8’ x 5’. Cispheil, a chlann agus a iníon óg, an léitheoireacht, cairde pinn, comhrá lena chomhphríosúnaigh, ceol – sin saol Ray. Tá abhcóide cumasach aige ach níl a fhios ag éinne cad tá i ndán do Ray. Tá sé ar shraith an bháis ó 1997. Níor bhuaileas leis riamh.
An bheirt againn, Ray agus mé féin, a chuir an leabhar Condemned le chéile. D’fhoilsigh Liberties Press i bhfómhar na bliana seo caite. Tá trí rannóg sa leabhar fite fuaite ina chéile.
Tá litreacha Ray ann, tá mo litreacha féin ann agus tá cur síos neamhbhalbh ann ar conas mar a oibríonn pionós an bháis. Tá breis is 3,500 duine sna Stáit Aontaithe ag fanacht leis an mbás faoin gcóras barbartha sin. Ní mór deireadh a chur leis. Is ag na Stáit éagsúla atá mórchuid na cumhachta sa cheist seo ach táim ag guí go ndéarfaidh an t-uachtarán Obama: “Bíodh comhrá againn faoi phionós an bháis.”
Treoir is ceannródaíocht.
Theastaigh uaim daonnacht Ray a chur go soiléir os comhair an léitheora, tá gach duine againn i bhfad Éireann níos fearr ná an gníomh is measa dar dheineamar riamh. Táim dóchasach leis go n-iompóidh daoine i gcoinnibh phionós an bháis má chuirtear mioneolas faoin gcóras gránna os a gcomhair.
Tá na céadta ag scríobh chuig príosúnaigh mar Ray. Dúirt Críost “Bhíos i bpríosún agus thugais cuairt orm”. Dúirt daoine liom gur chorraigh Condemned go mór iad. Scanraíodh mé, go dtí sin níos thuigeas i gceart freagracht is cumhacht an scríbhneora.
Agus Ray? Trí bhíthin Condemned is mian leis a thaispeáint dá mhuintir go bhfuil sé i bhfad níos fearr ná an déagóir óg a mharaigh duine go mídhleathach dosaen bliain ó shin. Ceapaim go n-éiríonn leis. I láthair na huaire tá sé láidir. Go deimhin cuireann a chrógacht ionadh an domhain orm. Go maire sé.