An Seabhac sa spéir

Tá an comóradh ar Éirí Amach na Cásca ag spreagadh cainte agus ag tabhairt daoine agus eachtraí dearmadta chun cuimhne. Is tráthúil, mar sin, go bhfuil leabhar nua ann, Rí na Gréine: Aistí i gCuimhne ar An Seabhac (An Cumann le Béaloideas Éireann), a thugann léargas ar dhuine a raibh páirt mhór aige in athbheochan na teanga agus i ngluaiseacht polaitíochta a linne.

Lesa Ní Mhunghaile, Deirdre Ní Loingsigh agus Ríonach uí Ógáin atá ina n-eagarthóirí ar an leabhar agus é mar chuspóir acu, a deir Ní Mhunghaile, ceiliúradh a dhéanamh ar “an bpáirt lárnach a ghlac Pádraig Ó Siochfhradha (1883-1964) i ngníomhaíochtaí bhunú an Stáit agus i múnlú na féiniúlachta Éireannaí”.

Deir An Dochtúir Ní Mhunghaile, léachtóir ar Ollscoil na Gaillimhe, gur dóigh leo mar eagarthóirí “nach bhfuair sé an t-aitheantas a bhí ag dul dó riamh. Bhí An Seabhac ar dhuine de na daoine ba mhó tionchar i gcaomhnú shaíocht na hÉireann sa chéad leath den 20ú haois agus é ina dhuine mór le rá i stair na hathbheochana, go háirithe. Ildánaí ab ea é agus bhí sé ina mhúinteoir, riarthóir poiblí, béaloideasóir, scoláire, ceoltóir, fear gnó agus ina oifigeach ceannais sna hóglaigh”.

Lena chois sin, bhí rólanna eile aige: bhí baint aige le bunú Chumann Lámhscríbhinní na hÉireann; bhí sé ina bhunaitheoir ar Chomhdháil Náisiúnta na Gaeilge agus bhí sé ina bhall de Sheanad Éireann. Deir sí fosta go raibh “ról lárnach aige i gCoimisiún na Gaeltachta, a rinne obair thábhachtach eitneagrafaíochta sa bhliain 1925. Foilsíodh tuarascáil an bhliain dár gcionn ina leagadh síos den chéad uair riamh teorainneacha oifigiúla na gceantar ina labhraítí Gaeilge agus a thug léargas ar thuairimí i leith na Gaeltachta”.

Tá an leabhar bunaithe ar shiompóisiam a reachtáladh i gceantar dúchais an tSeabhaic i mBaile an Ghóilín, An Daingean, mí an Mhárta 2014, mar chomóradh 50 bliain a bháis. Naoi n-aiste atá ann agus iad ag plé le gnéithe éagsúla dá shaol agus dá shaothar.

Ní nach ionadh, ó tharla go raibh sé ar dhuine de na daoine a bhunaigh An Cumann le Béaloideas Éireann sa bhliain 1927, tugtar suntas ar leith don ghné seo dá chuid oibre.

Scríobhann Séamus Ó Duilearga gur “beag duine a raibh baint aige le hobair chnuasaithe bhéaloideasa na hÉireann is fearr a thuig ná An Seabhac lucht scéalaíochta agus seanchais na Gaeltachta. Dob iad a mhuintir féin iad, ba dhuine dhíobh é, agus faid a mhair sé do thug sé gean a chroí dóibh agus do dhein a dhícheall chun go mairfeadh a gcáil in Éirinn beo”.

Cuireann Ríonach uí Ógáin síos air mar cheannródaí i mbailiú an bhéaloidis; pléann Stiofán Ó Cadhla feidhm an bhéaloidis ina chuid scríbhinní agus déanann Pádraig Ó Héalaí scagadh ar théamaí ar leith ina bhailiúchán béaloidis.

Scríobh An Seabhac leabhair do pháistí agus díríonn Ríona Nic Congáil ar thionchar an oideachais leanbhlárnaigh ar a shaothar. Creideann sí gur chóir aitheantas a thabhairt dó “mar phríomhcheannródaí litríocht Ghaeilge na n-óg”.

Tugann aistí eile léargas ar a chuid oibre mar thionscanóir sheánra na dírbheathaisnéise Gaeltachta é, a deir Ní Mhunghaile. Ba é a chuir eagar ar Allagar na hInise (1928) agus ar An tOileánach (1929) an chéad uair agus scrúdaíonn aiste le Seán Ó Coileáin an gaol a bhí idir An Seabhac agus scríbhneoirí an Bhlascaoid.

Díríonn aistí eile ar a ról sna hóglaigh agus i gcúrsaí polaitíochta. (Chaith sé sealanna i bpríosún in Éirinn agus sa Bhreatain.)

Cuirtear síos ar a shaol pearsanta agus aiste le nia dá chuid, Pádraig Ó Siochrú, ann agus tá aiste ann ar an chaidreamh le tiarnaí talún i mBaile an Ghoilín le linn a óige.

Faoi Ní Mhunghaile féin atá sé le scrúdú a dhéanamh ar “dhúthracht An tSeabhaic i gcur chun cinn na Gaeilge agus i gcaomhnú na Gaeltachta idir na blianta 1907 agus 1926 agus a thuairimí i dtaobh Ghaelú na tíre, caomhnú na Gaeilge agus na Gaeltachta”.

Deir Ní Mhunghaile gurb é mian na n-eagarthóirí “go gcothódh an leabhar spéis an phobail” i saothar an tSeabhaic agus aird a tharraingt arís air mar scríbhneoir agus ar a chuid taighde.

Tá an bhunobair déanta ag lucht an chnuasaigh. Níl le déanamh agatsa anois ach iad a léamh.